THẾ
HỆ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN LIÊN XÔ
Đảng Cộng sản Liên Xô (tiếng Nga:
Коммунистическая партия Советского Союза, КПСС) là tổ chức chính trị cầm quyền
và chính đảng hợp pháp duy nhất tại Liên Xô (cho tới khi nó bị cấm sau Cuộc đảo
chính Xô viết năm 1991) và là một trong những tổ chức cộng sản lớn nhất thế giới.
Ban đầu đảng được tách ra từ Đảng Lao động
Dân chủ Xã hội Nga (thành lập vào tháng 3, năm 1898) vào năm 1912 với tên gọi Đảng
Lao động Dân chủ Xã hội Nga (bolshevik). Tại Đại hội VII (1918), sau khi Cách mạng
Tháng Mười thành công, theo đề nghị của Lenin, Đảng mang tên Đảng Cộng sản Nga
(bolshevik). Tại đại hội khóa XIV năm 1925, đảng có tên là Đảng Cộng sản toàn
Liên bang. Từ Đại hội khóa XIX năm 1952 trở đi, đảng có tên là Đảng Cộng sản
Liên Xô.
Đảng Cộng sản Liên Xô theo chủ nghĩa cộng
sản khoa học, Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở lý luận cho hoạt động của Đảng. Đảng
đã lãnh đạo giai cấp công nhân và nhân dân Nga tiến hành cuộc Cách mạng dân chủ
tư sản những năm 1905 - 1907 và Cách mạng tháng 2 năm 1917, lật đổ chế độ
chuyên chế Nga hoàng; giành thắng lợi cho cuộc Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng
10 năm 1917, thành lập Liên bang Xô viết – nhà nước của nhiều dân tộc (1922).
Nguyên tắc hoạt động cơ bản và xuyên suốt quá trình lãnh đạo của Đảng là “Tập
trung dân chủ”. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Liên Xô, nhân dân Xô viết đã
chiến thắng chủ nghĩa phát xít trong cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại (1941 –
1945), sau đó tiếp tục công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đảng cũng là động lực
của Quốc tế cộng sản, duy trì các liên kết tổ chức và hỗ trợ các phong trào cộng
sản ở Đông Âu, châu Á và châu Phi.
Đảng Cộng sản Liên Xô lấy nguyên tắc tập
trung dân chủ là nguyên tắc hoạt động cơ bản, chủ đạo cơ bản của đảng, đề cao
tính lãnh đạo tập thể, nhưng đóng vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của
đảng là vai trò của thủ lĩnh chính trị - người đứng đầu Đảng cộng sản. Như
Lenin đã khẳng định “Trong lịch sử chưa hề
có một giai cấp nào giành được quyền thống trị, nếu nó không đào tạo được trong
hang ngũ của mình những lãnh tụ chính trị, những đại biểu tiền phong có đủ khả
năng tổ chức và lãnh đạo phong trào”.
Trong thời gian cầm quyền hơn 70 năm của
mình, Đảng đã trải qua nhiều thế hệ lãnh đạo chính như Lê nin, Stalin,
Khrushchev,…Trong quá trình chuyển giao quyền lực giữa các thế hệ còn xen kẽ sự
kiểm soát hay nắm chính quyền của một số nhà lãnh đạo chính trị như Bí thư Đảng
Cộng sản, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Malenkov; Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên
Xô, Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xô viết Tối cao Liên Xô Andropov hay Chernenko cầm
quyền vỏn vẹn trong năm 1985. Nhưng trong bài viết này, chúng tôi chủ yếu đề cập
đến những nhà lãnh đạo chính, có thời gian cầm quyền khá dài và ảnh hưởng lớn đến
đời sống chính trị của Liên Xô là Vladimir Iliych Lenin, Iosif Vissarionovich
Stalin, Nikita Sergeyevich Khrushchov, Leonid Ilyich Brezhnev, Mikhail
Sergeyevich Gorbachov.
1. Vladimir Ilyich Lenin
Lịch sử hơn 100 năm qua đã chứng minh,
chính Đảng của giai cấp công nhân trong quá trình lãnh đạo nhân dân đấu tranh
giành chính quyền cần phải có một đội ngũ lãnh đạo kiên trì và không ngừng phát
triển chủ nghĩa Marx, đồng thời phải có tài tổ chức, vận động và lãnh đạo.
Trong quá trình lãnh đạo nhân dân giành chính quyền, xây dựng chủ nghĩa xã hội,
cũng phải có một đội ngũ lãnh đạo kiên trì và phát triển Chủ nghĩa Marx, kiên
trì định hướng XHCN, kiên trì đấu tranh giai cấp và chuyên chính vô sản, kiên
trì sự lãnh đạo của Đảng. Trong lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô, Lenin là tấm
gương về lãnh tụ.
Vladimir Ilyich Lenin sinh ngày 22 tháng
4 năm 1870, mất ngày 21 tháng 1 năm 1924; là một lãnh tụ của phong trào cách mạng
vô sản Nga, là người nối tiếp và phát triển học thuyết của Karl Marx và
Friedrich Engels. Ông được tạp chí Time coi là một trong 100 nhân vật có ảnh hưởng
nhất đến lịch sử thế giới.
Lenin tham gia cách mạng từ khi còn trẻ,
trong quá trình đi tìm chân lý, Người đã nhiều lần bị bắt, bị lưu đầy, sau đó
lưu vong ở nước ngoài. Trải nghiệm cách mạng gian khổ đã khẳng định quyết tâm,
ý chí của Người quyết lật đổ chế độ chuyên chế Sa hoàng, phấn đấu không mệt mỏi
cho lý tưởng Cộng sản. Lenin kiên định tin theo và theo đuổi chủ nghĩa cộng sản,
điều này gắn chặt với quá trình không ngừng học tập và nghiên cứu Chủ nghĩa
Marx của Lenin, giúp Người có sự quan sát và dự cảm sâu sắc về đặc trưng tình
thế cách mạng và xu thế phát triển của thời đại bấy giờ. Sau Cách mạng Tháng
Hai năm 1917, ở nước Nga có hai chính quyền cùng tồn tại. Một là chính quyền Xô
Viết đại diện cho công nhân, binh sĩ. Hai là chính phủ lâm thời của giai cấp tư
sản. Khi đó Lenin đang ở nước ngoài. Người kiên quyết thực hiện chủ trương:
thành quả cách mạng mà giai cấp công nhân giành được không thể giao lại cho
giai cấp tư sản, và Đảng Bolshevik cần giành lấy chính quyền. Trong khi đó, một
số lãnh đạo trong Đảng Bolshevik lại không đồng ý với lập trường của Lenin.
Nhóm Kamenev cho rằng, Đảng Bolshevik chưa trưởng thành đến độ xây dựng được
chuyên chính vô sản, bởi vậy cần phải ủng hộ chính phủ lâm thời.
Tháng 4-1917, Lenin về Nga. Tại Đại hội
đại biểu ở Petrograd, Lenin trình bày Luận cương tháng Tư, trong đó đưa ra quyết
sách chuyển từ giai đoạn I là cách mạng dân chủ tư sản sang giai đoạn II là
cách mạng XHCN. Nhóm Kamenev và Zinoviev phản đối chủ trương của Lenin. Nhiều
người trong Đảng lúc đầu không hiểu ý đồ chiến lược trong Luận cương tháng Tư.
Ngày 21-4-1917, Ủy ban Petrograd của Đảng
Bolshevik thảo luận Luận cương của Lenin. Molotov kể lại trong hồi ký: Tôi chưa
bao giờ phản đối Lenin, nhưng cho dù là tôi hay bất kì ai đó luôn sát cánh bên
Lenin đều không hiểu rõ ngay ý tứ của Người. Tất cả những người Bolshevik khi
đó đều nói về cách mạng dân chủ tư sản, nhưng Lenin lại nói về cách mạng XHCN.
Khi đại đa số các đồng chí trong Đảng vẫn chưa lĩnh hội được chiến lược do mình
nêu ra, Lenin đã hết sức kiên nhẫn, nhiệt tình trình bày một cách sâu sắc, căn
cứ vào tính khách quan, mục tiêu chiến lược và sách lược, phản bác quan điểm
sai lầm của người phản đối. Qua cuộc luận chiến, các đồng chí nhất thời chưa hiểu
ra, đã thay đổi thái độ. Cuối cùng, Luận cương tháng Tư của Lenin đã được toàn
Đảng chấp nhận, để chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng XHCN.
Trong Đảng Bolshevik, uy tín của Lenin
cao hơn rất nhiều người khác, song Người luôn duy trì nguyên tắc lãnh đạo tập
thể, phát huy trí tuệ tập thể và sức mạnh tập thể. Năm 1921, Lenin đã viết thư
cho Phó ủy viên Trung ương phụ trách ngoại giao của Liên Xô: “Đồng chí đã lặp lại
không dưới một lần rằng, Trung ương chính là tôi, nhưng như thế là đồng chí đã
nhầm. Đồng chí tuyệt đối không nên viết ra những lời như vậy!”. Dưới thời
Lenin, Trung ương Đảng do Người lãnh đạo là tổ chức của những nhà chính trị có
niềm tin mãnh liệt vào chủ nghĩa cộng sản. Volovsky - nhà cách mạng Nga cùng thời
với Lenin - đánh giá về Lenin như sau: “Ông rất giỏi trong việc tập trung kinh
nghiệm và tri thức của từng người giống như tiêu điểm của thấu kính vậy, đồng
thời biến chúng thành tư tưởng chung, khẩu hiệu chung trong phòng thí nghiệm
trí tuệ phong phú của mình”.
Sau khi Lenin mất, ông vẫn được coi là vị
anh dùng lớn nhất của nhân dân Liên Xô, Lăng của ông đã được đặt trước Quảng
trường đỏ, trước cung điện Kremlin để tỏ rõ sự thành kính đối với công lao của
ông. Lenin được xem là một nhà dân tộc chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa quốc tế
Nga, luôn khao khát xây dựng một nước Nga hiện đại và hùng mạnh, khát khao nhân
dân Nga được cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Nhà ngoại giao nổi tiếng của Liên Xô
đánh giá về ông thật sâu sắc và chân thật “Có
những cá nhân - hiếm thấy trong lịch sử loài người - là sản phẩm của một chuyển
biến lớn lao đã chín muồi, đã tô đẹp cho cả một thời đại. Trong số những người
vĩ đại về tinh thần và ý chí đó là Vladimir Ilich Lenin... Như ở một tiêu điểm,
Người đã tập hợp vào trong mình tất cả những cái gì của Cách mạng là nghị lực,
là hùng mạnh, không ủy mị trong phá bỏ cái cũ và rất kiên quyết trong xây dựng
cái mới”.
2.
Iosif Vissarionovich Stalin
Sau khi Lenin qua đời, Trung ương Đảng cần
một người chèo lái mới, và trong các ứng cử viên có Trosky, Bukharin, Zinoviev,
Stalin. Trosky không có một cương lĩnh hoàn chỉnh về xây dựng chủ nghĩa xã hội,
thậm chí ông còn cho rằng chủ nghĩa xã hội không thể xây dựng thành công ở Liên
Xô. Bukharin có một hệ thống phương án và chương trình xây dựng chủ nghĩa xã hội
nhưng lại thiếu khả năng lãnh đạo. Zinoviev không thật sự nổi bật trên cả hai
phương diện lý luận và tổ chức.
Iosif Vissarionovich Stalin sinh ngày 21 tháng 12 năm 1879 mất ngày 5 tháng 3 năm 1953. Ông là lãnh đạo tối cao của Liên bang Xô viết từ
giữa thập niên 1920 cho đến khi qua đời năm 1953. Stalin tham gia cách mạng rất
sớm; từ năm 1902 đến năm 1913, từng tám lần bị bắt, bảy lần bị lưu đày, sáu lần
trốn thoát khi bị lưu đày. Cuộc đấu tranh đã tôi luyện nên tính cách kiên cường,
niềm tin chính trị kiên định và ý chí thép, năng lực tổ chức và khả năng vận dụng
tổ chức hơn hẳn người khác. Từ lúc tham gia cách mạng cho đến khi qua đời, niềm
tin cách mạng của ông không hề lung lay. Trong suốt thời gian cầm quyền, điểm
xuất phát và điểm đích của ông đều vì sự lớn mạnh của đất nước, vì sự sung túc
của nhân dân.
Uy tín của Stalin ngày càng tăng cao,
quyền quyết sách tối cao trong Đảng dần dần tập trung vào tay ông. Mặc dù
Stalin cho rằng sùng bái cá nhân là có hại, thậm chí không thể tha thứ, thậm
chí ông nhiều lần tỏ rõ căm ghét sự sùng bái dành cho ông, nhưng trong sinh hoạt
chính trị của Đảng và Nhà nước, có lúc ông quá tự tin vào trí tuệ của mình, vi
phạm nguyên tắc tập trung dân chủ. Đối với những người không cùng ý kiến trong
tập thể lãnh đạo, có lúc Stalin dùng “bàn tay sắt”, thậm chí đã sử dụng phương
thức đấu tranh tàn khốc. Kết quả là nhìn bề ngoài nội bộ Đảng có vẻ không có
mâu thuẫn, mọi người đồng thuận, song nguyên tắc lãnh đạo tập thể đã bị vi phạm.
Nghị quyết được nhất trí thông qua, song trên thực tế đã biến thành phục tùng ý
chí của cá nhân lãnh tụ.
Mặc dù có những khuyết điểm nhưng không
thể phủ nhận được đóng góp to lớn của Stalin đối với nhân dân Liên Xô và Đảng Cộng
sản Liên Xô. Nếu không có sự lãnh đạo của Stalin thì Liên Xô khó có thể vượt
qua được cuộc chiến tranh thế giới thứ II khốc liệt và tàn bạo nhất trong lịch
sử. Kỷ niệm 80 năm ngày sinh của Stalin, Thủ tướng Anh khi đó là Churchill,
phát biểu ý kiến tại Hạ viện, đã đánh giá về Stalin: “Trong những năm tháng thử thách ác liệt, chính Stalin - vị Thống soái
thiên tài, kiên cường, bất khuất đã lãnh đạo đất nước mình. Đây là niềm hạnh
phúc lớn lao của nước Nga. Stalin là nhân vật kiệt xuất nhất. Ông đã sống cuộc
đời mình trong những năm tháng phức tạp, khó lường, khắc nghiệt, tàn khốc. Ông
đã để lại cho thời đại chúng ta những ấn tượng đáng kính. Lịch sử và nhân dân sẽ
không bao giờ quên một người như thế”.
3.
Nikita Sergeyevich Khrushchyov
Sau khi Stalin qua đời, Khrushchev là
người kế nhiệm Joseph Stalin lãnh đạo Liên bang Xô Viết từ năm 1955 tới 1964.
Nhiệm kỳ của ông trải qua cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba. Nikita Sergeyevich
Khrushchev sinh năm 1894 trong một gia đình nghèo khó ở miền tây nam nước Nga.
Ông gần như không được đi học. Ông gia nhập Đảng Bolshevik năm 1918 và chiến đấu
trong Hồng Quân trong cuộc Nội chiến Nga. Năm 1929, Khrushchev chuyển đến
Moskva để tham gia Học viện Công nghiệp Stalin. Năm 1931, ông bắt đầu làm việc
cho Đảng Cộng sản, dần thăng tiến qua các cấp bậc để trở thành bí thư thứ nhất
của Đảng bộ thành phố Moskva năm 1938. Năm sau đó ông trở thành ủy viên Bộ
chính trị – cơ quan ra quyết định tối cao của Đảng Cộng sản. Trong Thế chiến thứ
hai, Khrushchev đảm nhiệm chức vụ chính ủy của quân đội.
Tháng 3/1953, Stalin qua đời. Không lâu
sau đó Khrushchev trở thành tổng bí thư đảng, tuy nhiên ông cũng phải mất vài
năm để củng cố địa vị của mình. Tháng 2/1956, ông trình bày một bài diễn văn bí
mật tại Đại hội Đảng lần thứ 20 nhằm lên án Stalin. Sự việc này khiến Đảng Cộng
sản và cả phương Tây dậy sóng, mặc dù Khrushchev không nhắc đến vai trò của
mình trong chiến dịch khủng bố của Stalin.
Khrushchev tham gia cách mạng, gia nhập
đảng Bolshevik, cũng từng có tình cảm trong sáng với cách mạng nhưng lại thiếu
tu dưỡng về chủ nghĩa Marx. Molotov đã đánh giá về Khrushchev: “Ông ấy chưa từng mặn mà với những khái niệm
như thế nào là chủ nghĩa Lenin, thế nào là chủ nghĩa Marx và cũng chưa từng
nghĩ đến. Ông ta bế tắc về lý luận, chính vì vậy ông ta đi ngược lại với học
thuyết về nhà nước và học thuyết đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa Marx”.
Tại Đại hội 22, ông ta đã nêu ra lý thuyết
sai lầm “Nhà nước toàn dân”, “Đảng toàn dân”. Cương lĩnh mà ông ta ra sức chủ
trương thông qua tại Đại hội đã hủy bỏ cốt lõi của Chủ nghĩa Marx là chuyên
chính vô sản. Ông ta cảnh báo mọi người không được hấp tấp, nhưng ông ta lại đẩy
sự hấp tấp đến mức cực đoan, tuyên bố rằng “Liên Xô về cơ bản phải xây dựng
xong chủ nghĩa cộng sản trong vòng 20 năm”. Chủ nghĩa cộng sản của ông ta chẳng
qua chỉ là khoai tây cộng với thịt bò mà thôi”.
Bắt đầu từ thời Khrushchev, Đảng Cộng sản
Liên Xô dần dần đi xa rời một số nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Marx, khiến
Liên Xô bắt đầu chệch hướng, tạo mầm mống cho sự sụp đổ. Khrushchev phê phán tệ
sùng bái cá nhân, chủ trương xét lại các sai lầm của Stalin, nhưng ông ta là một
phần tử hai mặt, nhiều mưu mô, tham vọng. Tháng 3-1939, trong 20 phút phát biểu
ý kiến tại Đại hội Đảng lần thứ 8, ông ta đã 32 lần ca tụng Stalin là thiên
tài, người thầy, vị lãnh tụ vĩ đại nhất của nhân loại, vị tướng bách chiến,
bách thắng và là… cha đẻ của mình...
Hơn mười năm sau, chính Khrushchev lại
là người nguyền rủa Stalin là hung thủ, cường đạo, tên độc tài lớn nhất trong lịch
sử nước Nga... Ông ta trút mọi ngôn từ dơ dáy lên Stalin, phủ định công lao của
Stalin với lịch sử và nhân loại. Nguyền rủa của ông ta với Stalin thực chất là
sự lăng mạ nhân dân và Đảng Cộng sản Liên Xô, phủ định một số nguyên tắc cơ bản
của Chủ nghĩa Marx - Lenin, chủ nghĩa xã hội. Khrushchev phản đối sùng bái cá
nhân nhưng chính ông ta lại ra sức sùng bái cá nhân.
Khi giải quyết những vấn đề trọng đại
liên quan vận mệnh của Đảng và đất nước, Khrushchev thiếu tư duy tỉnh táo và sự
suy xét sâu xa, thường xuất phát từ ý muốn chủ quan, bồng bột nhất thời, thậm
chí dùng biện pháp mạo hiểm cấp tiến để đạt mục đích. Năm 1961, Khrushchev
tuyên bố tại Đại hội 22: “Liên Xô đã bước
vào thời kỳ triển khai toàn diện công cuộc xây dựng chủ nghĩa cộng sản, sẽ cơ bản
xây dựng xong xã hội cộng sản trong vòng 20 năm”. Chủ nghĩa cộng sản mà
Khrushchev đề cập không phải là lý luận khoa học của chủ nghĩa Marx, và hoàn
toàn xa rời tình hình Liên Xô lúc bấy giờ. Đến khi Khrushchev bị hạ bệ, cái gọi
là chủ nghĩa cộng sản của ông ta vẫn chỉ là ảo ảnh.
Ngày 14-10-1964, Khrushchev từ nơi nghỉ
về Moscow chủ trì Hội nghị Đoàn chủ tịch Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô. Tại
Hội nghị, các thành viên trong Đoàn chủ tịch đã chỉ trích, phê phán những sai lầm
của Khrushchev trong chính sách đối nội, đối ngoại và ép ông ta tự nguyện về
hưu. Khrushchev buộc phải ký vào văn bản từ chức. Nhà cải cách thô lỗ không có
tố chất của một lãnh tụ đó đã bị hạ bệ, mãi cho đến khi qua đời ông ta vẫn
không hiểu nguyên cớ do đâu. Cuối năm 1964 ông buộc phải từ chức về nghỉ dưỡng,
đến ngày 11 tháng 9 năm 1971 Khrushchev qua đời tại Moskva.
4.
Leonid Ilyich Brezhnev
Gia nhập Đảng Cộng sản Liên Xô từ năm
1931, Brezhnev được lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev bảo trợ và là cấp phó của
Khrushchev cho tới đầu những năm 1960. Tuy nhiên, đến năm 1964, Brezhnev tham gia
vào một cuộc đảo chính trong Đảng để hạ bệ Khrushchev và sau đó Brezhnev lên nắm
giữ chức vụ Tổng Bí thư thay cho Khrushchev. Ban đầu, Brezhnev chia sẻ quyền lực
với Aleksey Kosygin, người kế nhiệm chức Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (tức thủ
tướng) Liên Xô thay cho Khrushchev.Tuy nhiên, Brezhnev dần tỏ ra là một nhà
lãnh đạo mạnh mẽ và nổi lên như một nhân vật chủ chốt trong chính trường Liên
Xô.
Leonid Ilyich Brezhnev (1906
– 1982) xuất thân từ một gia đình công nhân ở Ukraine. Thời Stalin, sau khi học
xong, Brezhnev làm quản lý kỹ thuật, rồi trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp.
Trong chiến tranh Vệ quốc, Brezhnev làm lãnh đạo trong quân đội.
Sau chiến tranh, ông liên tục giữ cương
vị lãnh đạo Đảng tại địa phương. Có thể nói, Brezhnev đã chấm dứt sự hỗn loạn từ
những cải cách thô thiển, sai lầm dưới thời Khrushchev. Có người đánh giá
Brezhnev là một nhân tài làm việc theo nguyên tắc. Cũng có người cho rằng,
Brezhnev xử lý công việc khá chắc chắn nên mới duy trì được sự ổn định của Liên
Xô trong 18 năm. Thời kỳ Brezhnev là thời kỳ ổn định hiếm có trong lịch sử Liên
Xô. Trong 18 năm, kinh tế Liên Xô có sự phát triển nhất định, xã hội tương đối ổn
định, đời sống người dân được nâng cao. Nhưng trong thời kỳ này cũng xuất hiện
không ít hiện tượng tiêu cực. Đặc biệt cuối đời Brezhnev, lãnh đạo Đảng Cộng sản
Liên Xô càng ngày càng xa rời sự thay đổi, phát triển của thời đại, xa rời yêu
cầu của quần chúng nhân dân. Trong tư tưởng và hành động, họ tỏ ra bảo thủ, cứng
nhắc, duy trì hiện trạng theo kiểu tốt đẹp phô ra, xấu xa đậy lại, thiếu ý chí
cách mạng tiến công. Năm năm cuối cùng dưới thời lãnh đạo của Brezhnev được
đánh dấu bằng cuộc xâm lược và chiếm đóng Afghanistan tốn kém của Liên Xô và sự
trở lại của những căng thẳng Chiến tranh Lạnh. Leonid Brezhnev qua đời năm
1982, kế nhiệm ông là Tổng Bí thư Yuri Andropov.
5.
Mikhail Sergeyevich Gorbachyov
Sau khi Brezhnev qua đời, Đảng CS Liên
Xô trải qua thời kỳ quá độ tạm thời dưới sự lãnh đạo của Andropov và Chernenko.
Đến tháng 3-1985, quyền lãnh đạo Đảng CS Liên Xô chuyển vào tay thế hệ lãnh đạo
thứ năm do Gorbachev đứng đầu.
Mikhail Sergeyevich Gorbachyov (thường
được Anh hoá thành Gorbachev) sinh ngày 2 tháng 3 năm 1931, từng là lãnh đạo
Liên bang Xô viết từ năm 1985 tới 1991. Những nỗ lực thực hiện cải cách của ông
giúp chấm dứt Chiến tranh Lạnh nhờ vậy mà ông được trao Giải Nobel Hoà bình năm
1990, nhưng sự lãnh đạo của ông cũng góp phần làm sụp đổ Đảng Cộng sản Liên Xô
(CPSU) và gây ra sự tan rã của Liên bang Xô viết.
Gorbachev sinh ra trong một gia đình
nông dân ở vùng nông thôn Stavropol. Ông ta tốt nghiệp đại học ở Moscow. Thời
trẻ, khi Gorbachev hình thành thế giới quan, cũng là thời kỳ Khrushchev phủ định
hoàn toàn Stalin, phủ định lịch sử của Đảng, chủ trương Đảng toàn dân và Nhà nước
toàn dân. Đối với Gorbachev, điều này để lại một ấn tượng làm lung lay, thậm
chí sụp đổ niềm tin vào lý tưởng Cộng sản. Tháng 3-2001, trả lời phỏng vấn của
Đài Truyền hình Ngọn hải đăng Nga, Gorbachev nói: “Chúng tôi là những đứa con của
Đại hội 20 Đảng CS Liên Xô. Lịch sử Liên Xô những năm 60 đã ảnh hưởng rất lớn tới
chúng tôi. Thời trẻ chúng tôi tin theo Đảng, trung thành gia nhập Đảng, nhưng
sau Đại hội 20, tư tưởng của chúng tôi bắt đầu có sự thay đổi”. Từ năm 1993,
trong một năm rưỡi, Gorbachev nhiều lần nói chuyện với nhà hoạt động xã hội Nhật
Bản Daisaku Ikeda. Họ cùng xuất bản cuốn sách Đối thoại, bài học tinh thần của
thế kỷ XX. Trong đó, Gorbachev không chỉ chĩa mũi dùi vào Stalin mà còn chĩa thẳng
vào Lenin, chĩa thẳng vào Marx, vào chủ nghĩa Marx - một học thuyết đã chỉ rõ
quy luật phát triển của xã hội loài người và được thực tiễn chứng minh là đúng
đắn.
Tháng 6-1988, Gorbachev phát biểu ý kiến: “Liên Xô cần thực hiện một nền dân chủ
không hạn chế”. Cũng trong tháng đó, cái gọi là Tổ chức Phi chính thức tổ
chức mít-tinh tại trung tâm Moscow. Họ giơ biểu ngữ đòi hủy bỏ cơ quan tư pháp
và hành pháp của Nhà nước Liên Xô, đòi có quyền tham gia bầu cử vào Xô Viết,
công khai chủ trương thực hiện đa đảng. Tại Hội nghị đại biểu toàn quốc lần thứ
19 tổ chức tại Moscow ngày 28-6 đến 1-7-1988, Gorbachev đọc báo cáo có nhan đề
Tình hình thực hiện nghị quyết Đại hội 27 Đảng CS Liên Xô và nhiệm vụ đi sâu cải
tổ. Ông ta đưa ra một loạt phương án cải tổ với mục tiêu xây dựng mô hình mới
là “CNXH dân chủ nhân đạo”. Đây thực chất là sự phủ nhận triệt để lý luận cơ bản
chủ nghĩa Marx, áp dụng chế độ chính trị của tư bản phương Tây; thực hiện đa đảng
qua cái gọi là phân chia lại quan hệ quyền lực giữa Đảng với Xô Viết; xóa bỏ
vai trò lãnh đạo của Đảng CS Liên Xô với tư cách là Đảng cầm quyền, làm lung
lay nền tảng giai cấp và nền tảng xã hội của Đảng. Sau Đại hội này, tính công
khai không hạn chế và dân chủ kiểu phương Tây đã nhanh chóng tạo ra một loạt
cái gọi là các tổ chức độc lập trong đời sống chính trị Liên Xô.
Ngày 28-12-1987, bài xã luận trên báo Sự
thật cho biết: Liên Xô khi đó có trên 30.000 tổ chức đoàn thể phi chính thức.
Những tổ chức này ngang nhiên tuyên truyền chống Cộng, hô hào thành lập Đảng đối
lập và công đoàn độc lập. Ngày 28-6-1988, diễn ra Hội nghị đại biểu toàn quốc lần
thứ 19 Đảng CS Liên Xô và Hội nghị này trở thành bước ngoặt cơ bản thay đổi chế
độ chính trị của Liên Xô. Trước Hội nghị 19, Đảng CS Liên Xô là hạt nhân lãnh đạo
của đất nước, Bộ Chính trị là cơ quan quyết sách tối cao, Ban Bí thư giúp Bộ
Chính trị xử lý công tác chính trị, tổ chức hằng ngày. Sau Hội nghị 19, bộ máy
lãnh đạo Liên Xô tiến hành cải tổ, giải tán 23 ban trước đây trực thuộc T.Ư Đảng.
Các cuộc họp của Bộ Chính trị ít dần, thậm chí mấy tháng không họp. Bộ máy tối
cao của Nhà nước cũng khởi động cơ chế phân quyền nhằm làm suy yếu và để tiến tới
phủ nhận vai trò của Đảng. Đảng Cộng sản Liên Xô mất quyền kiểm soát tình hình.
Ngày 25-5-1989, Liên Xô tổ chức Đại hội Đại biểu nhân dân lần thứ nhất, thực hiện
phương án cải tổ của Gorbachev, một loạt thành viên phe đối lập chính trị trong
và ngoài Đảng, tiêu biểu là Yeltsin, được bầu làm đại biểu nhân dân Liên Xô.
Tại Đại hội đại biểu nhân dân Liên Xô lần
thứ nhất, gần như mỗi thời khắc, mỗi vấn đề đều có sự đấu tranh gay gắt. Hàng
triệu công nhân Nga ngồi xem truyền hình trực tiếp. Những gì họ nhìn thấy là một
cảnh hỗn loạn. Từ tháng 10 đến tháng 12-1989, Đại hội Đại biểu nhân dân Liên Xô
lần thứ hai, các đại biểu của đoàn nghị sĩ khu vực như Sakharov, Popov một lần
nữa kêu gọi đưa việc sửa đổi Điều 6 trong Hiến pháp vào chương trình nghị sự. Hội
nghị toàn thể T.Ư Đảng Cộng sản Liên Xô tháng 2-1990 là hội nghị quan trọng của
quá trình thực hiện đa đảng. Yeltsin đại diện cho “phe dân chủ” phát biểu: cần
phải chuyển chế độ độc đảng sang chế độ đa đảng, đồng thời chuẩn bị phối hợp
hành động với các chính đảng khác. Gorbachev hoan nghênh quan điểm này, ông ta
nói, cần sửa đổi Hiến pháp Liên Xô, cần hủy bỏ quy định về vai trò lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Liên Xô trong Hiến pháp.
Ngày 12-3-1990, Đảng Cộng sản Liên Xô tổ
chức Đại hội đại biểu bất thường lần thứ ba. Đại hội thông qua nghị quyết về lập
chức tổng thống Liên Xô và luật bổ sung sửa đổi Hiến pháp Liên Xô. Lời đề tựa,
trước hết xóa đi vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản, đội tiên phong của toàn thể
nhân dân, đồng thời nội dung trong Điều 6 của Hiến pháp Liên Xô cũng bị sửa đổi.
Điều này thực chất là xóa bỏ cơ sở pháp lý của việc Đảng Cộng sản Liên Xô cầm
quyền suốt 73 năm kể từ sau Cách mạng Tháng Mười. Hiến pháp sửa đổi còn thêm một
chương về Tổng thống Liên Xô. Sau đó bầu Gorbachev làm Tổng thống đầu tiên.
Tháng 7-1990, trong Báo cáo đọc tại Đại
hội 28, Gorbachev lại ra vẻ mà nói rằng, Đảng Cộng sản Liên Xô thông qua bầu cử,
giành lấy và duy trì vị thế của Đảng cầm quyền... Thực chất là che đậy âm mưu của
ông ta muốn phá hủy Đảng Cộng sản Liên Xô. Sau Hội nghị toàn thể T.Ư tháng
2-1990 và Đại hội đại biểu nhân dân bất thường Liên Xô, vai trò lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Liên Xô đã mất đi sự bảo vệ của Hiến pháp. Trong khi đó, các tổ chức
phi chính thức của phe đối lập chưa đăng ký nhưng đã hoạt động có tính chất như
chính đảng, lại được bảo đảm của Hiến pháp giống như địa vị của Đảng Cộng sản
Liên Xô. Sau khi lên nắm quyền, Gorbachev cử Yeltsin làm Bí thư thứ nhất Thành ủy
Moscow. Để có vốn liếng chính trị, Yeltsin liền mượn danh nghĩa này để công
kích tình trạng tham nhũng của tầng lớp đặc quyền, từ đó ra sức công kích các đồng
chí kiên trì đường lối đúng đắn trong Đảng. Yeltsin chĩa mũi nhọn vào Ban Chấp
hành T.Ư Đảng Cộng sản Liên Xô, nhất là Ligachev - nhân vật thứ hai trong Đảng
kiên trì con đường XHCN. Yeltsin kiên trì công kích sự chậm chạp trong tiến
trình cải cách của Ban Chấp hành T.Ư Đảng, đồng thời phê phán tác phong làm việc
của Ligachev. Tuy nhiên, ông ta đã gặp phải sự phê phán của hầu hết Ủy viên T.Ư
Đảng. Sau đó không lâu, Yeltsin bị cách chức Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị, Bí
thư thứ nhất Thành ủy Moscow, nhưng Gorbachev vẫn để Yeltsin làm Ủy viên T.Ư Đảng
và chuyển sang làm Phó Chủ nhiệm Ủy ban xây dựng Nhà nước. Ngày 29-5-1990, tại
Đại hội đại biểu lần thứ nhất Liên bang Nga, với 535 phiếu tán thành, 502 phiếu
chống, Yeltsin trúng cử chức Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô Viết tối cao Liên bang
Nga, với kết quả nhiều hơn bốn phiếu so với số phiếu luật định. Từ đó ông ta
giành được quyền lực cao nhất.
Tháng 7-1990, Yeltsin tuyên bố ra khỏi Đảng.
Ngày 9-6-1991, Liên bang Nga tổ chức tổng tuyển cử tổng thống lần đầu tiên,
Yeltsin đã đánh bại ứng cử viên Bacatin do Gorbachev đề cử, trúng cử chức Tổng
thống Liên bang Nga. Một tháng 8 ngày sau, tức ngày 20-7-1991, Yeltsin ban bố sắc
lệnh phi đảng hóa và tuyên bố nghiêm cấm hoạt động của các chính đảng trong cơ
quan nhà nước các cấp cũng như các đoàn thể quần chúng và doanh nghiệp cơ sở, tức
là chĩa thẳng mũi dùi vào Đảng Cộng sản Liên Xô. Ông ta đã giáng một đòn cuối
cùng vào sự sụp đổ của Đảng Cộng sản Liên Xô và sự giải thế của Liên Xô.
Tổng hợp BCT
Tài liệu tham khảo
0 comments: